Przejście prawa własności rzeczy sprzedanej oznaczonej co do tożsamości (np. konkretnej maszyny oznaczonej numerem seryjnym) następuje z chwilą zawarcia umowy na piśmie. Gdy przedmiotem umowy są rzeczy oznaczone co do gatunku (np. paleta proszku do prania w opakowaniach po 5 kg), momentem przejścia własności na kupującego jest moment wydania towaru kupującemu (przeniesienie posiadania rzeczy). Nie ma znaczenia jaki jest termin płatności i czy odbiorca zapłacił za towar.
Tak zdefiniowany moment przejścia prawa własności powoduje, że w przypadku upadłości odbiorcy rzecz / towar jest już jego własnością i może on (lub syndyk) nią dowolnie dysponować, może też sprzedać, a uzyskane pieniądze wejdą do masy upadłościowej i będą podzielone między wszystkich wierzycieli.
Lekarstwem na takie, niewątpliwie niekorzystne dla dostawcy zdarzenie, jest zastrzeżenie prawa własności (Retention of Title – RoT) czyli zastrzeżenie przez sprzedającego, że własność towaru przechodzi na kupującego dopiero po zapłacie należności.
Klauzula zastrzeżenia prawa własności od lat jest standardem w umowach zawieranych między niemieckimi przedsiębiorcami, stopniowo zaczyna być również stosowana pomiędzy kontrahentami w innych krajach. Jest też coraz powszechniej wymagana przez ubezpieczycieli wierzytelności handlowych. Atradius – działający na rynku polskim ubezpieczyciel należności – wprost uzależnia udzielenie ochrony ubezpieczeniowej od zawarcia tej klauzuli w umowach sprzedaży zarówno z kontrahentami z Niemiec jak i z Wielkiej Brytanii.
Na czym polega zastrzeżenie prawa własności? w jakich sytuacjach działa? jakie są jego rodzaje? jak prawidłowo sformułować klauzulę?
W KILKU PUNKTACH DLA NIECIERPLIWYCH
- Zawarcie w umowie sprzedaży ważnej i skutecznej klauzuli zastrzeżenia prawa własności minimalizuje ryzyko strat w przypadku niewypłacalności kontrahenta.
- Klauzula RoT występuje w wersji prostej (Simple) i rozszerzonej (All Monies) – ta druga jest korzystniejsza, bo uzależnia prawo do przejścia towaru na własność odbiorcy dopiero po zapłacie za wszystkie towary mu dostarczone, bez względu na to czy konkretna faktura za część otrzymanego towaru została już zapłacona czy nie.
- Treść klauzuli należy dostosować do specyfiki towaru i transakcji. Powinna być ona częścią podpisanego przez obie strony kontraktu.
- Trzeba pamiętać o szybkiej reakcji na informację o niewypłacalności odbiorcy, żeby zabezpieczyć swoje prawa wynikające z klauzuli.
ZASTRZEŻENIE PRAWA WŁASNOŚCI – METODA NA ODZYSKANIE TOWARU LUB NALEŻNOŚCI OD BANKRUTA
Zastrzeżenie prawa własności jest wykorzystywane przede wszystkim w sytuacji, gdy odbiorca zostanie uznany za niewypłacalnego. Dostawcy posiadający ważne zastrzeżenie prawa własności są wierzycielami uprzywilejowanymi. Dobrze skonstruowana w umowie klauzula zastrzeżenia prawa własności umożliwia sprzedającemu żądanie od syndyka wydzielenia towaru, by ten nie mógł go włączyć do masy upadłościowej przedsiębiorstwa, a następnie przejęcie towarów i odzyskanie pieniędzy z ich sprzedaży.
Najczęściej jednak konsekwencją zastosowania zastrzeżenia prawa własności jest płatność w gotówce. Dostawca, który posiada zaległe należności od niewypłacalnego odbiorcy, ma priorytet w dostępie do dochodów, które zostaną uzyskane ze sprzedaży jego towarów przez syndyka lub zarządcę. Jest to znacznie bardziej powszechny scenariusz niż zwrot towarów dostarczonych wcześniej odbiorcy.
RODZAJE ZASTRZEŻENIA PRAWA WŁASNOŚCI – RETENTION OF TITLE (ROT) W NIEMCZECH I WIELKIEJ BRYTANII
Zgodnie z prawem Wielkiej Brytanii, zakres i brzmienie klauzuli RoT mogą być zawarte w jednej z dwóch form – prostej (Simple) lub rozszerzonej (All Monies). W pierwszym przypadku dostawca zachowuje tytuł własności tylko do towarów objętych konkretną umową lub dostawą. Z kolei rozszerzona klauzula stanowi, że towary dostarczone w ramach konkretnej umowy pozostają jego własnością, dopóki odbiorca nie zapłaci za nie ale także za wszelkie inne przedmioty, które dostawca przekazał w ramach jakiejkolwiek innej umowy. Czyli klauzule te zachowują również tytuł własności towarów dostarczonych na podstawie opłaconych już faktur, a tytuł własności lub własność towarów nie przechodzi na klienta, dopóki nie zostanie spłacone całe zadłużenie. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy niektóre faktury zostały zapłacone. Wszelkie dostarczone towary można odebrać, niezależnie od tego, czy są związane z niespłaconym długiem, czy nie.
W kontraktach z Niemcami klauzula zastrzeżenia prawa własności między dostawcą a odbiorcą powinna być zawarta zgodnie z niemieckim prawem, w swojej podstawowej jak i rozszerzonej formie. Warunki RoT muszą być skutecznie ujęte w umowie z odbiorcą. Aby zabezpieczenie to było wykonywalne muszą zawierać zapisy dotyczącą dalszego zbycia towarów, przetworzenia, w ramach rachunku otwartego / w ramach salda oraz cesji z góry (Vorausabtretung).
STOSOWANIE KLAUZULI ZASTRZEŻENIA PRAWA WŁASNOŚCI – WYMAGANIA ATRADIUS
Ubezpieczyciel będzie odpowiadał za szkody, jeżeli:
- dostawca uzgodnił z odbiorcą klauzulę RoT oraz
- dostawca podjął niezwłocznie wszelkie konieczne kroki zgodnie z prawem kraju odbiorcy w celu realizacji oraz zabezpieczenia praw dostawcy wynikających z klauzuli.
Co to oznacza?
W wersji optymalnej klauzula RoT powinna być zawarta w formie pisemnej i stanowić element kontraktu, który wiąże strony umowy sprzedaży. Musi być przekazana i zaakceptowana przez klienta przed dostarczeniem towarów. Powinna być prawidłowo sformułowana, zgodnie z prawem kraju kupującego, dostosowana do specyfiki towaru i warunków jego dalszego wykorzystania – dalszej sprzedaży lub przetworzenia. Czyli sprzedający powinien wdrożyć dobrze opracowaną klauzulę RoT do warunków handlu i upewnić się, że rodzaj klauzuli RoT jest odpowiedni do charakteru produktu.
Klauzula powinna być wykonalna czyli towar powinien być oznaczony jako własność sprzedającego i łatwy do zidentyfikowania jako część konkretnego zamówienia. Sprzedający musi wykazać, że jest w stanie zidentyfikować dostarczone produkty poprzez numer seryjny, kod kreskowy lub podobne. Może wymagać, by, o ile to możliwe, kupujący przechowywał otrzymany od niego towar oddzielnie od tego dostarczonego z innych źródeł.
Warunki klauzuli powinny być wyegzekwowane czyli gdy sprzedający dowie się o niewypłacalności swojego kontrahenta lub wyznaczeniu syndyka powinien szybko przejść do realizacji swoich praw – czyli zadzwonić do odbiorcy lub do syndyka oraz potwierdzić na piśmie, że zachowuje prawo własności do towarów, że nikt nie ma prawa go sprzedać, przetworzyć czy użyć do produkcji innych towarów. Powinien zażądać wydzielenia towaru w magazynie i sporządzenia spisu.
Wskutek działania klauzuli towary, na których ustanowiono zabezpieczenie nie wchodzą w skład masy upadłościowej przedsiębiorstwa, a ich przejęcie lub odzyskanie środków z ich sprzedaży jest dla sprzedającego rozwiązaniem oczywiście znacznie lepszym niż dochodzenie zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Także w przypadku egzekucji z majątku kupującego, sprzedający może skutecznie żądać zwolnienia spod egzekucji ruchomości, co do których zastrzeżono własność.
PRZYKŁADOWA TREŚĆ KLAUZULI ZASTRZEŻENIA PRAWA WŁASNOŚCI – RETENTION OF TITLE (ROT)
Atradius udostępnia swoim klientom wiele materiałów informacyjnych dotyczących klauzuli zastrzeżenia prawa własności. Podaje też przykłady treści zapisów umownych. Są one jednak tylko przykładami, a nie instrukcjami i gotowymi zapisami odpowiednimi dla każdej transakcji.
Trzeba pamiętać, że nie ma jednego wzoru treści klauzuli, bo każdy towar jest inny, różne są warunki jego sprzedaży, oznakowania, przechowywania, przetworzenia czy zbycia. Treść klauzuli trzeba przemyśleć, dostosować i oprzeć na prawie kraju odbiorcy. Bez konsultacji prawnika się nie obejdzie.
Najprostsza przykładowa treść to:
„Notwithstanding delivery and the passing of risk, property in and title to the goods shall remain with the seller until the seller has received payment of the full price of (a) all goods and/or services the subject of the contract and (b) all other goods and / or services supplied by the seller to the buyer under any contract whatsoever. Payment of the full price shall include, without limitation, the amount of any interest or other sum payable under the terms of this and all other contracts between the seller and buyer.”
Dzięki należytej staranności w zapewnieniu prawidłowego sporządzenia klauzul RoT oraz staranności w ochronie własnych interesów przez potwierdzenie dłużnikowi w odpowiednim momencie zamiaru skorzystania z klauzuli oraz żądania oddzielenia i zabezpieczenia towarów możesz zwiększyć wykonalność swoich praw w wypadku niewypłacalności odbiorcy.
Masz pytania? Skontaktuj się z nami. Pomożemy.
Ewa Krzemińska, www.rozumiemOWU.pl
Zdjęcie Steve Buissinne z Pixabay
